کتاب صوتی انسان در جستجوی معنا اثر ویکتور فرانکل

کتاب صوتی انسان در جستجوی معنا Man’s search for meaning درباره جان به در بردن است؛ درباره منشا قدرتی که موجب زنده ماندن فرانکل شد؛ فردی که سختی‌های بسیاری را تجربه کرد. ویکتور فرانکل با تجربه دسته اول خود از زندگی سخت در اردوگاه کار اجباری، پس از پایان جنگ و رهایی، شاهکار خود به نام انسان در پی معنی را به نگارش درآورد و مکتب تازه‌ای در روانشناسی به عنوان معنی درمانی یا لوگوتراپی را خلق کرد که ثمره‌ی تجربه‌های تلخ او در سال‌های اسارت و زندانی بودنش در اردوگاه‌های کار اجباری است. این نظریه در میان روانشناسان و روان درمانگران طرفداران بسیاری دارد.

تجربه‌های انسان‌هایی که در سال‌های بسیاری اسیر بوده‌اند و بارها و بارها عذاب کشیده‌اند، بسیار شنیدنی و جذاب است و این کتاب نیز گزارشی از تجربیات شخصی نویسنده در این دوران است. این اثر، داستانی از داخل یکی از اردوگاه‌های کار اجباری است که از زبان یکی از بازماندگانش روایت می‌شود. به عبارت دیگر، این کتاب می‌خواهد به این سؤال پاسخ دهد: بازتاب زندگی روزمره در یک اردوگاه کار اجباری، در ذهن یک زندانی عادی به چه شکلی است؟

ویکتور فرانکل بنیان‌گذار لوگوتراپی، روانشناس و عصب‌شناس اتریشی، دارنده مدرک دکترای اعصاب و روان از دانشگاه وین و هم‌چنین دارنده‌ی دکترای افتخاری از 120 کشور جهان است. او در جنگ جهانی دوم همسر باردارش، والدین و برادرش را از دست داد و در چهار اردوگاه گوناگون از جمله آشویتس اسیر بود.

فرانکل بر مبنای تجربه‌های شخصی و بیماران بسیار خود، عقیده دارد که ما نمی‌توانیم از رنج و عذاب دوری کنیم اما می‌توانیم طرز برخورد با آن را به اختیار خود انتخاب کنیم. او، در هنگام ورود خود به اردوگاه کار اجباری آلمان در جنگ جهانی دوم در جیب لباس یک زندانی کشته شده کاغذی پیدا کرد که روی آن نوشته شده بود: «خدایت را با تمام قلبت، با تمام روحت و با تمام قدرتت دوست بدار». لباسی که مجبور شد از آن استفاده کند. تفسیر ویکتور فرانکل از آن جمله این بود که پاسخ مثبت به زندگی، علی‌رغم هر چه با آن روبه‌‌رو می‌‌شویم، خواه رنج و خواه مرگ، یک فرمان است. چرا که در ناپیمودنی‌ترین راه‌ها و در ناامید کننده‌ترین لحظات و وضعیت‌هاست که می‌توان بزرگ‌ترین معنا را کشف کرد. او معنی حضور خود را در آن جهنم و اردوگاه عذاب‌آور یافت و بخاطر آن تمام بیماری، خستگی، گرسنگی، تشنگی، فشار روانی و شکنجه‌های بدنی و… را تحمل کرد.

در اردوگاهی که او اسیر بود به طور متوسط از هر 28 نفر یک نفر زنده می‌‌ماند و مابقی یا کشته می‌‌شدند و یا خودکشی می‌کردند. او پس از بررسی‌های بسیار متوجه شد که کسانی که زنده می‌‌مانند الزاماً قبل از اسیر شدن‌شان سالم‌ترین، قوی‌ترین، باهوش‌ترین، ثروتمندترین و… نبوده‌اند. آن‌ها افرادی بوده‌اند که برای زندگی خود معنایی دارند و به امید تحقق آن معنی و هدف بعد از پایان جنگ زنده مانده‌اند. این معنی می‌‌تواند کشف اعضای خانواده، ساختن کشور و یا هر چیز دیگری باشد.

دنبال چیزهایی فقط برای منافع شخصی و احتیاجات سطح پایین رفتن و در کل نبود معنا در زندگی اشخاص، نوعی بیماری روانی است. نظریه معنی درمانی به نیاز مکرر انسان به جستجو، نه برای خویشتن بلکه برای معنایی که به هستی ما منظوری ببخشد، ارتباط دارد. طبق این نظریه هرچه بیشتر بتوانیم از خود بالاتر برویم و برای چیزی یا کسی از خودگذشتگی کنیم، انسان‌‌تر می‌‌شویم. این معیار نهایی رشد و پرورش شخصیت سالم و برین است.

جملات برگزیده کتاب انسان در پی معنا:

1- امروزه مردم بیش از هر زمانی، ابزار زندگی کردن را دارند ولی هیچ معنایی برای زندگی کردن برایش ندارند.

2- اگر رنج را شجاعانه بپذیریم تا واپسین دم، زندگی معنی خواهد داشت. پس می‌توان گفت معنای زندگی امری مشروط نیست، زیرا معنای زندگی می‌تواند حتی معنی بالقوه درد و رنج را نیز دربرگیرد.

3- این وظیفه لوگوتراپی است که بیمار را در یافتن «معنا» در زندگی، اندیشه‌های پنهانی وجود و معنای نهفته‌ی آن یاری کند.

4- همه‌چیز را می‌توان از انسان گرفت؛ به جز یک چیز و آن هم نگرش و بینش اوست.

5- آخرین آزادی ما انسان‌ها این است که نگرش خود را در هر شرایطی خود انتخاب کنیم.

6- انسان می‌تواند در هر زمان هر رنجی را تاب آورد، مادامی که معنایی در آن بیابد.

7- اگر اصلا زندگی دارای مفهومی باشد، پس باید رنج هم معنایی داشته باشد.

در قسمتی از کتاب صوتی انسان در جستجوی معنا می‌شنویم:

مطمئناً جستجوی انسان در پی معنا به جای آرامش درونی، تنش درونی ایجاد خواهد کرد. اما چنین تنشی دقیقاً یک پیش‌نیاز ضروری برای سلامت ذهن است. جسارت می‌کنم و می‌گویم که در دنیا هیچ چیز مؤثرتر از دانستن اینکه زندگی معنایی دارد، نمی‌تواند برای جان به در بردن از سخت‌ترین شرایط، به شخص کمک کند. در این گفته‌ی نیچه خرد بسیار نهفته است: «کسی که برای زندگی کردن {چرا}یی دارد، از عهده‌ی هر {چطور}ی برخواهد آمد. من در این گفته حکمتی می‌بینم که از هر روان درمانی‌ای بهتر درمان می‌کند. در اردوگاه کار اجباری نازی‌ها انسان می‌توانست به عینه مشاهده کند احتمال زنده ماندن کسانی که می‌دانستند وظیفه‌ای بر عهده دارند که باید انجام دهند، بیشتر بود. نویسندگان کتاب‌های دیگری راجع به اردوگاه کار اجباری هم به همین نتیجه رسیدند. روان‌پزشکانی که درباره‌ی اسرای جنگی اردوگاه‌های ژاپن، کره‌ی شمالی و ویتنام شمالی تحقیق می‌کردند هم به همین نتیجه رسیدند.

در مورد خود من، وقتی مرا به اردوگاه کار اجباری آشویتس بردند، ‌دست‌نویس کتابی آماده‌ی چاپ داشتم که مصادره کردند. قطعاً اشتیاق عمیق من برای از نو نوشتن این دست‌نویس به من کمک کرد از سختی‌های اردوگاه‌هایی که در آن‌ها بودم، جان سالم به در ببرم. مثلاً وقتی در اردوگاهی در باواریا مبتلا به تب حصبه شدم، روی تکه پاره‌های کاغذ یادداشت‌های زیادی نوشتم که توسط آن‌ها بتوانم نسخه‌ی دست‌نویسم را از نو بنویسم و همین باعث شد تا روز آزادی زنده بمانم. من یقین دارم که بازنویسی دست‌نویس گم شده‌ام در آلونک‌های تاریک یک اردوگاه کار اجباری در باواریا به من کمک کرد بر خطر از کار افتادن قلبم غلبه کنم.